گفتوگو با محمد جواد جزيني نويسنده، مدرس داستان و سرپرست مدرسه داستان
نخستين مدرسه مجازی داستان نویسی ایران از روز۲۸ بهمن۱۳۹۰ آغاز شده که همزمان با زاد روز صادق هدایت بنیانگزارداستان نویسی نوین ایران است.
اين مدرسه زیر نظر محمدجواد جزینی، داستان نویس، منتقد و مدرس داستان اداره می شود.
اومتولد 1344 واز اهالی اصفهان است.كارشناسي ادبيات فارسي را از دانشگاه شهيد بهشتي گرفته و همچنين دوره«نويسندگي داستان كوتاه» را در دانشگاه ics گذرانده است.
جزینی طراح استاندارد مهارتي داستاننويسي و مدير نخستين هنرستان داستاننويسي ايران بوده است. نقد و تدريس داستان نويسي، پانزده سال مسئوليت آموزش داستان نويسي حوزه هنري، سردبيري مجله ادبيات داستاني، دبيري انجمن نويسندگان كودك و نوجوان، داوري چندين دوره انتخاب كتاب سال و…. از فعاليتهاي اوست. از جمله آثار او ميتوان به مجموعه «ايلبيسوار» و مجموعه «كسي براي قاطر مرده گريه نميكند» اشاره کرد.
همچنین كتاب پنح جلدي آشنایی با گونه های داستان کوتاه(مینی مالیستی، پلیسی ، رئالیسم جادویی ،کودک و نوجوان، داستانك )از دیگر آثار پر ارزش مجمد جواد جزینی است که نمایانگر تلاش مستمر او در حوزه ادبیات و داستانویسی ست.
وقتی شنیدم “مدرسه داستان نویسی” کارش را آغاز کرده به فکر افتادم با آقای جزینی مصاحبه ای انجام بدهم. نه برای آنهایی که در ایران هستند،چون آنها اگر اهل ادبیات و داستان باشند، سالهاست با او و کارهایش آشناهستند. این مصاحبه را برای همسن و سالهای خودم وجوانهای خارج از کشور انجام دادم. بالاخره ما باید بدانیم که در حوزه ادبیات چهره ها و استعدادهایی جدیدی پا به عرصه گذاشته اند که قدیمی ها هم باید برای آنها جا باز کنند و هم حمایت خودرا با طرح و نقد آثارشان نشان دهند.
و اما مصاحبه…
أقاي جزيني ايده راه اندازي مدرسه داستان چطور پيدا شد و چگونه شكل گرفت؟
من نزديك دو دهه بزرگترين و گسترده ترين نهادآموزشي داستان نويسي را د اداره كردم.مي گويم بزرگترين وگسترده ترين چون هم به لحاظ طول مدت (نزديك به دودهه)بطور مستمر فعاليت داشت و هم از جهت تعداد هنرجو(نزديك به پنچ هزارهنرجو داشت ) نام آن مجموعه «پيك قصه نويسي » بود .من با اميد به توسعه علمي و آكادميك هنر داستان نويسي نخستين استاندارد مهارتی داستان نویسی را براي شاخه «كاردانش» آموزش متوسطه نوشتم كه به تصويب وزارت آموزش و پرورش رسيد. و نخستین هنرستان داستان نویسی ایران تاسيس شد.پس ازطي دو دوره آموزشي ورفتن آقاي زم و تحولات سياسي بسياري از فعاليت هاي فرهنگي هنري تعطيل شد از جمله هنرستان داستان نویسی.مدرسه داستان به نوعي ادامه همان هنرستان ادبيات داستانيست.
درآن سال ها چه كساني در«پيك قصه نويسي » و« هنرستان ادبيات داستاني» تدريس مي كردند؟
در طول دو دهه نويسندگان و منتقدان ادبي زيادي با ما همكاري مي كردند. مثل استاد رضا سيد حسيني، نادرابراهيمي،جمال ميرصادقي،قاضي ربيحاوي،علي موذني،داريوش نوروزي ،فيروز جلالي زنوزي،مهدي حجواني محمد بكايي،مهنازبهمن و… شايد چند نفري هم از قلم افتاده باشند.
شما آقای جزینی سالها تجربه آموزش داستاننويسي داشته ايد، ارزيابي شخصي شما ازاين تجربهها چيست؟
در كشور ما دو سليقه يا نظريه ادبي و جود دارد. گروهي كه اعتقاد به آموزش هنر داستان نويسي ندارند.و در مقابل كساني كه معتقدند، مي شود بخشي از تجربه ها و مهارت هاي نوشتن را ياد داد. مثل خيلي هنر هاي ديگرمانند نقاشي ،موسيقي و…
من بيش از دو هه است كه با اين ادعا در مراكز آموزشي كار مي كنم.اين تجربه در سالهاي نخست محدود بود به بررسي آثار رسيده اما بعدها به يك مركز آموزش حضوري و غيرحضوري تبديل شد(پيك قصه نويسي)اين مجموعه آموزشي هم از جهت عمر و هم از جهت گستردگي بي بديل بود.بسياري از داستان نويسان امروز چه بگويند چه كتمان كنند ، نخستين تجربههاي نويسندگيشان را از اينجا شروع كردند.
از هنرستان داستان نويسي بگوييد؟
هنرستان ادبيات داستاني از دل همان تجربهها در آمد. براي راه اندازي اين مجموعه از چهل وپنج مركز آموزشي داستان نويسي دولتي و غير دولتي در جهان مشورت گرفتيم. سرفصل هاي درسي، شيوه هاي آموزشي و حتي متون درسي آنها در تدوين استاندارد و نوشتن متون درسي هنرستان بسيار سودمند بود.هنرجويان پزيرفته شده در هنرستان مواد مختلف درسي را مي خوانند از جمله مباني داستان،كارگاه داستان،بررسي ادبيات داستاني مشروطه ،بررسي ادبيات داستاني معاصر،رويكردهاي نقد ادبي،ويراستاري، بررسي داستانهاي كوتاه جهان، فيلم نامه نويسي ، نمايش نامه نويسي،بررسي متون داستاني كهن و…
مدتها طول كشيد كه اين برنامه پيشنهادي من تبديل شد به استاندارد داستان نويسي. با تلاش فراوان به تصويب آموزش و پرورش رسيد و اين چنين شد كه ما در ميان كشورهاي آسيايي صاحب نخستين هنرستان داستان نويسي شديم. اماكج فهمي و نافهمي مديران فرهنگ هنرستان ادبيات داستاني ،اين دستاورى فرهنگي را را نابود كردند.
اصلي ترين اهداف تاسيس مدرسه داستان چي هست؟
درحقيقت مدرسه داستان ادامه اميد ها و آرزوهاي من درهنرستان ادبيات داستاني است.دراساسنامه مدرسه گسترش هنرنويسندگي از طریق فراهم آوردن تجربه های آموزشی وايجاد تحول درشیوه های آموزش و همچنين ارائه خدمات گسترده آموزش از راه دور با تکیه بر امکانات فضای مجازی به منظور افزايش ظرفيت پذيرش هنرجو و ارتقاي کيفيت آموزش داستان نویسی برای فارسی زبانان سراسر جهان. به عنوان اهداف كلي آمده است.
آيا براي تاسيس اين مدرسه از نهادي هم كمك گرفته ايد؟
اول اين كه دراين وا نفسايي كه گرد مرگ بر فعاليت هاي فرهنگي و هنري پاشيده شده وآن هم با اين نهاد هاي كه فقط اسم فرهنگ را يدك مي كشند، آيا كسي مي تواند مدير يا نهادي را پيدا كند، كه براي توسعه يك فعاليت فرهنگي دست ياري به سويشان دراز كنيم؟من ازابتد اين تمايل را نداشته واميدوارم بتوانم اين شيوه را هم ادامه بدهم.
اگر چه راه اندازي چنين مجموعه اي بار سنگين مالي و تداركاتي دارد . اما من از هيچ نهادي كمك نخواستم و نمي خواهم. ولي از همفكري دوستان نويسنده و ياري بسيار كسان دلسوز ادبيات استفاده كرده ام.
شيوه آموزش در مدرسه داستان چگونه است؟
اصولا توسعه آموزشي هنري به شيوه غيرحضوري امروز در جهان به عنوان يك راه كار اجرايي براي گسترش امكانات آموزشي مورد توجه است. بسياري از مراكز آموزشي هنري معتبر جهان با اجراي شيوه آموزش غیر حضوری توانستهاند با صرف امكانات بسيار محدود تعداد زيادي از علاقمندان اين هنر را زير چتر آموزشي خود قرار بدهند.این مدرسه با استفاده از تجارت بدست آمده از مراكز مختلف و تجارب مفيد عملي در حوزه آموزش داستان خصوصا در هنرستان داستان نويسي كارش را شروع کرده است.در این مدرسه آموزش به شیوه مجازی و به شکل انفرادی انجام می شود.در طی دوره آموزشی هنرجو با خوانش متون درسی مراحل نوشتن داستان کوتاه را تجربه می کند .در این شیوه استاد بیشتردرکنار هنر جو قرار دارد وبر مراحل فراگیری او نظارت دارد.هنرجوبعد از خوانش دقیق متون آموزشی در مهلت مقرر تكاليف درسي كه اغلب به شكل سوالهاي تشريحي و تمرينهاي عملي انجام مي دهد و براي مدرسه ارسال مي کند . اين تكاليف پس از بررسي و ارائه راهنماييهاي لازم ، همراه با درس جديد براي هنرجو ارسال مي شود .از آنجا که آموزش به شیوه پله کانی وعملی انجام می شود،چنانچه تکالیف هنرجو کامل تشخیص داده نشود.اوموظف است تا مهارتهای آموزش داده شده خودرا بار دیگر به مدرس ارائه کند. در پايان اين دوره هنرجويي با توجه به درسها و تمرينهاي و تكاليف انجام شده ميبايست براي پايان دوره يك داستان كوتاه قابل قبول ارائه دهد.ميزان موفقيت هرهنرجو پس از ارائه نمونه اثرمشخص خواهد شد.
چند رشته درسي در اين مدرسه تدريس مي شود؟
مدرسه داستان سه رشته اصلي دارد.داستان نویسی، نمايش نامه نويسي ،فيلم نامه نويسي.اما در فاز نخست فقط رشته داستان نویسی آغاز شده است.در رشته درسي داراي چندين درس است . شامل درس هاي مبانی نگارش داستان کوتاه،گارگاه داستان کوتاه 1،گارگاه داستان کوتاه2 ،آشنایی با مبانی ویرایش ،آشنايي با مكتب هاي ادبي ،آشنايي با شيوه هاي نقد ادبي ،بررسي تاريخ ادبيات داستاني 1(از مشروطه تا انفلاب)،بررسي تاريخ ادبيات داستاني2(از انقلاب تا امروز)
محتوای آموزشی دوره هاچگونه است در این مورد کمی توضیج بدید؟
متون آموزشي اين مدرسه با بهرهگيري از تجارب داستان نویسان و منتقدان معاصر و بخش از منابع غير فارسي تدوين شده است.محتواي آموزشي اين دوره ها مجموعهای از مطالب و مباحث نظري و عملي است که با یاری نویسندگان و استفاده از تازه ترین منابع آموزشی تدوین شده، بنحوي كه آموختن آنها منجر به كسب مهارت نوشتن داستان کوتاه شود.
طول دوره آموزشی مدرسه داستان چقدراست؟
از آن جا كه شيوه آموزش هاي غير حضوري ،هنرجو محور و انفراديست طول اين دوره ها ممكن است با هم تفاوت داشته باشد. اما هر دوره آموزشي حداقل شش ماه و حداكثر یک سال خواهد بود.
در دوره آشنایی با مبانی داستان کوتاه چه سر فصل هايي مورد بحث است؟
در این دوره آموزشی، شیوه های نوشتن داستان کوتاه با زبانی ساده شرح داده می شود.هنرجو باید بتوان مهارت های آموخته را بصورت عملی انجام بدهد. این دوره بیشتر برای علاقمندانی مناسب است که می خواهند نخستین گام های نوشتن داستان را بردارند.سرفصلهاي مثل فكر اوليه،طرح،شخصيت،ابزارهاي نوشتن: توصيف، صحنه، گفتگو،تلخیص ،روایت ،زاويه ديد،شروع و پايان،عنوان بندي و بازنويسي داستان و…
ودر گارگاه هاي داستان چه سر فصل هايي مورد بحث قرار می گیرد؟
در این دوره ها شیوه های نوشتن انواع داستان کوتاه ازجمله «داستان کودک»«داستان مینی مالیستی»«داستان جادویی»«داستان پلیسی»«داستان سیال ذهن»و « داستان خیلی کوتاه»طرح مي شود. ريخت شناسي، ريشه هاي پيدايش و تحليل نمونه هاي مطرح از جمله مباحث آن است.
اجازه بدید اقای جرینی پرسش هارا درباره محتوی دوره ها ادامه بدهم و بفرمائید که در دوره مبانی ویرایش چه مباحثي طرح مي شود؟
در این دوره آموزشی، مباحثی چون «تعریف ویرایش»،«زبان»،« زبان گفتار،زبان نوشتاروزبان معیار»،«کاربرد زبان در ویرایش»،«نشانه گذاری»،«رسم خط »،«نشانه های اختصاری ویرایش»،« نشانه های اختصاری ویرایش »،« آماده سازی متن» گفته می شود.
دردوره مكتب هاي ادبي چه مباحثی مطرح می شود؟
در این دوره مباحثی چون« كلاسيسيسم بانگاهي به “افسانه هاي تباي” اثر سوفكل »،« رمانتيسيسم با نگاهي به داستانهای ادگار آلن پو»«رئاليسم با نگاهي به “بابا گوریو اثر بالزاک»،« ناتوراليسم با نگاهي به “ژرمينال” اثر اميل زولا»«سمبوليسم و دادائيسم با نگاهي به نمونه اشعاري از شاعران آغازين سده 20 فرانسه»،«سوررئاليسم با نگاهي به “آئورا” اثر كارلوس فوئنتس»«اكسپرسيونيسم با نگاهي به “مسخ” اثر فرانتس كافكا»،«فوتوريسم و ديگر خرده مكتب ها با نگاهي به “بيانيه فوتوريسم” اثر مارينتي»« فوتوريسم وديگرخرده مكتب ها با نگاهي به بيانيه فوتوريسم اثر مارينتي»،«ادبيات اگزيستانسياليستي با نگاهي به “تهوع” اثر ژان پل سارتر»،«رمان و تئاتر نو با نگاهي به آثار ساموئل بكت و مارگارت دوراس »،«ادبيات مدرن با نگاهي به خشم و هیاهو اثر ویلیام فاکنرو« ادبيات پست مدرن با نگاهي به “جاودانگي” اثر ميلان كوندرا »
دردوره آشنايي با شيوه هاي نقد ادبي چه بحث هاي طرح مي شود؟
دراین دوره هنرجويان بامباحثی چون«چیستی نقد ادبي»،«لوازم وملزومات: نقد كاربردي»و رویکرد های نقد ادبی«سنتي»«جامعه شناختي»،«روانشناختي»«اسطوره اي»،«امپرسيونيستي»،«مينسيتي»،
«فرماليسيتي»،«ساختارگرا»،«پساساختارگرا»،«هرمنوتيكي» آشنا می شوند.
اقای جزینی آيا مدرسه داستان درپايان دوره به هنرجویان گواهينامه و مدركي مي دهد؟
رابطه مدرك در هنر مثا رابطه قندشكن در خياطي است.در كار مهارتي هنري مدرك جايگاهي ندارد.اگر منظور از مدرك سنديست كه بعد ها بشود در نهاد هاي آموزشي معتبر باشد لابد خير.امامدرسه داستان در پايان دوره كامل يك رشته آموزشي به هنر جویان گواهينامه تقديم مي كند .
از آن جا كه آموزش هاي اين مدرسه غير حضوري است، ارزشيابي ها چگونه انجام مي شود؟
هر هنرجو در پايان هرمرحله فراگيري تكاليف مشخصي راانجام مي دهند.در پايان هر دوره نيز آزمون پايان دوره
گرفته مي شود. ارزیابی پیشرفت هنر جو درهر درس ، بر اساس میزان خلاقيت در انجام تکالیف درسی و تكليف پاياني هر درس صورت می گیرد و استاد هر درس مرجع ارزیابی هنرجو در آن درس است.
علاقمندان به داستان نويسي چطور بايد در اين مدرسه ثبت نام كنند؟
ثبت نام در دورههاي آموزشي مدرسه به صورت اينترنتي است و لازم است داوطلبان در به سايت مدرسه مراجعه كنند. ابتدا با مدرسه آشنا شوند و سپس آيين نامه آموزشي را مطالعه كنند و بعد از انتخاب رشته و دوره فرم ثبت نام را پر كنند.
متون آموزشی مدرسه چگونه است؟
آموزش در مدرسه داستان به شيوه غير حضوري انجام مي گيرد.اين متون آموزشي به زباني ساده و به شيوه گام به گام تدوين و به صورت فايل های(pdf)ارائه مي شود. آثار برگزيده ايران و جهان ،همراه متوني درسي براي آشنايي بيشرهنر جو، ارسال مي شود.فهرست منابع گسترده تر براي آشنايي بيشترهنرجويان، درپيوست دروس ارسال مي شود.
اگر هنرجو در زمان خواندن متون درسي مشكلي داشته باشد چه مي كند؟
متون درس مدرسه به شكل خود آموزتدوين شده است. در اين شيوه مفاهيم به زبان ساده و همراه مثال هايي متعدد طرح مي شود .همچنين به تمام پرسش هاي احتمالي پاسخ گفته مي شود.اما با اين اوصاف اگر هنرجويي باز هم مشكلي داشت بايد در كلاس هاي آنلاين شركت كند. و مستقم از مدرس خود طرح سوال كند.مدرسه براي حل اين مشكل دو برنامه دارد يكي کلاس هاي آنلاين هنرجو مي توانند با حضور دراين كلاسها پاسخ اشكالات خود را جويا شوند. و ديگري گفت و گو با مدرس (تماس تلفني)هر گروه هنرجويان مدرسه براي طرح ابهام ها و رفع اشكالات پيش آمده ،امكان مكالمه تلفني با مدرسان را دارند.( البته زمان بندي و ساعات اين فرصت ها وكلاس ها درابتداي هر دوره اعلام مي شود)
آيا مدرسه داستان به غير از آموزش فعالیت های ديگري دارد؟
مدرسه داستان در كنار كار اصلي آموزشي، فعالیت های جنبی هم دارد. اين فعالیت ها اگر چه به نظر جنبی ناميده مي شود امااغلب دنباله همان كار آوزشي است.برگزاري کارگاه های حضوری يک روزه آموزشي يكي از اين فعاليت هاست. اين کارگاه ها درشهرهایی که تعداد هنرجویان به حد نصاب رسیده باشند برگزار مي شود.. در اين کارگاه ها که با خبر رسانی ها قبلی انجام مي شود،مدرسان داستان نویسی مدرسه، مهارت های نویسندگی داستان کوتاه را به شیوه گارگاهی آموزش می دهند.جلسات داستان داستان خواني و نقد و بررسی از ديكر فعاليت هاي مدرسه داستان است.در این جلسات كه تنها هنر جویان مدرسه می توانند شرکت داشته باشند. تازه ترين آثار آنها نقد و بررسی مي شود
آيا در اين مدرسه كلاس حضوري هم برگزار مي شود؟
كلاس حضوري به معناي آشناي آن نه، اماکلاس های رفع اشکال با حضورمدرسان دوره در ساعت هاي اعلام شده اي برگزارمی شود.شر کت در این جلسات برای هنرجویان الزامی نیست. اما در ساعاتي مدرسان دوره به ابهام ها و پرسش ها پاسخ مي گويند.البته هنر جویان می توانند براي مشاوره های تخصصی در ساعت هايی (كه پيش تراعلام شده )با مدرسان دوره آموزشی خود گفت و گوی اختصاصی داشته باشند.
مدرسه داستان براي چاپ آثار هنرجويان برنامه اي دارد؟
يكي از فعاليت هاي جنبي مدرسه تلاش براي چاپ آثار هنرجويان است. اما از آن جا كه مدرسه يك نهاد انتشاراتي نيست.به شكل غيرمستقيم اين فعاليت انجام مي شود. مدرسان مدرسه هر ساله آثار برگزيده دوره هاي خود را معرفي ميكنند. و اين دسته آثار به ناشران همراه معرفي مي شود.
مدرسه هر ساله هنر جوی برگزیده خودش را معرفي مي كند هنرجوي منتخب از پرداخت هزينه هاي آموزشي ترم بعد معاف خواهد بود.اين هنر جوی برگزیده درگردهمایی سالانه معرفی مي شود. برگزار مسابقه داستان نويس هم با هدف ايجاد رقابت سالم و كشف استعداد ها هر ساله برگزار مي شود.يكي از فعاليت هاي ديگر جنبي گردهایی های تخصصی در فضای مجازی است. پژوهش ها و مقاله هاي برتر هنرجويان در گردهمايي ها خوانده و تحليل مي شود. مجله مدرسه داستان هم يكي از همين فعاليت هاست. نشریه الکترونیکی «مجله مدرسه»آثار هنر جویان و اخبار تازه های کتاب درباره داستان رامنتشر می كند.
در حال حاضر وضعيت جذب هنرجوي داستان نويس چطور است.منظورم اين است كه استقبال خوب بوده؟
ما نخستين روز ها را پشت سر مي گذاريم. تنها يك ماه از آغاز بكار ما مي گذرد. من اعتقاد دارم در سراسر كشور و حتي جهان علاقمندان زيادي هستند كه هنوز ما را نمي شناسند. حقيقت قضيه اين است كه ما مثل نهاد هاي ديگر پول قابل توجهي براي تبليغات گسترده نداريم.اما درهمين مدت كوتاه هم استقبال بيش از پيش بيني هاي اوليه بود. حالا ديگر ما از گوشه و كنار ايران و جهان هنرجو داريم.
يعني هنر جوي غير ايراني داريد؟
غير ايراني هم بله مثلا از افغانستان. اما هنر جويان ايراني غير ساكن درايران منظورم بود.مدرسه امروز پذيراي هنرجوياني ازسوئد، آلمان ، انگلستان ، كانادا و .. است.البته به دليل برخي مشكلات، جلب توجه واعتماد ايرانيان خارج از كشور كمي دشوار است.اين مشكل نه مربوط به آنهاست نه به ما. بايد زمان بگذرد تا اعتماد آنها جلب شود.
کتابخانه مجازی مدرسه چيست؟
درمتون آموزشي «مدرسه »همواره از داستان هاي كوتاه برجسته ايران و جهان نام برده مي شود.حتي هنرجویان دوره های مختلف آموزشی در تكاليف خود بايد برخي از داستان هاي نان برده شده در درس ها را مطالعه واحيانا آن را تحليل و بررسي كنند.کارشناسان تدوين كنندگان متون درسي مدرسه اعتقاد دارند ضروريست كه هنرجویان باید برای هر کدام ازعناصر،داستان های موفقی را مطالعه کنند. خوانش این آثار به آنها کمک می کند مباحث تئوریک را آسانتر و دقیق تردرک کنند.ازآن جا که ممکن است تهیه این داستان ها برای برخی ازهنرجویان دشوار و وقت گیر باشد، این آثار درکتابخانه مجازی گرد آمده است.در این بخش هنر جویان در کوتاه ترین وقت و آسان ترین شیوه می توانند، بهترین نمونه های داستان کوتاه ایرانی و خارجی را مطالعه کنند.كتابخانه شامل دو بخش كتاب هاي تصويري وكتاب هاي گويااست . چندين هزار صفحه از بهترين آثار داستاني ايران و جهان در اين كتابخانه فراهم آمده است.
آيا ديگرعلاقمندان ادبيات داستاني مي توانند از کتابخانه مجازی مدرسه استفاده كنند ؟
متاسفانه درحال حاضرچنين امكاني وجود ندارد. فقط هنرجويان مدرسه مي توانند از آن استفاده كنند.ممكن است در آينده نزديك استفاده از كتاب عمومي شود.
خیلی ممنونم و برای شما آرزوی موفقیت دارم.